Zmiany w prawie karnym

Ostatnie miesiące 2023 oraz początek roku 2024 przyniosły istotne zmiany w prawie karnym. Znaczna część nowych przepisów weszła w życie 1 października 2023 r., pozostałe w większości zaczną obowiązywać od 14 marca 2024 r. Z tego artykułu dowiesz się, jakie najważniejsze zmiany w prawie karnym i prawie wykroczeń już obowiązują lub niedługo zaczną.

Motywem przewodnim nowych przepisów jest zaostrzenie kar za najcięższe przestępstwa, jednak zmian jest o wiele więcej, m.in. wprowadzono nowe typy czynów zabronionych, zmianie uległ katalog kar przewidzianych w kodeksie karnym, zmodyfikowano zasady odpowiedzialności karnej nieletnich, wprowadzono karę bezwzględnego dożywotniego więzienia, podwyższono próg kwotowy kradzieży traktowanej jako wykroczenie, a w marcu wejdą w życie przepisy o tzw. konfiskacie aut pijanym kierowcom. Głównym pomysłodawcą zmian jest były Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny – Zbigniew Ziobro. Jak zapewniał, celem nowych przepisów jest odstraszenie potencjalnych sprawców od popełniania przestępstw. Poniżej poddamy analizie i praktycznej ocenie najważniejsze zmiany.

Spis treści:

1. Zmiany w prawie karnym pod koniec 2023 roku.
2. Jakie zmiany w prawie karnym wkrótce wejdą w życie?
3. O czym należy pamiętać w kontekście nowych regulacji?
4. Zmiany w prawie karnym – podsumowanie.

Zmiany w prawie karnym pod koniec 2023 roku

Jak wspomniano we wstępie, wiodącym celem zmian było zaostrzenie odpowiedzialności karnej za najcięższe przestępstwa. Zmiany w prawie karnym objęły zaostrzenie kar przede wszystkim za przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i wolności seksualnej, takie jak m.in. zgwałcenie i jego kwalifikowane postaci, pedofilia, zmuszanie do uprawiania prostytucji, rozbój, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, handel ludźmi, porwanie dla okupu, bójka lub pobicie, kierowanie grupą terrorystyczną czy łapówkarstwo oraz przyjmowanie korzyści majątkowych.

Zmiany w Kodeksie karnym podnoszą sankcję za umyślne przestępstwo fałszywego oskarżenia innej osoby o popełnienie czynu zabronionego lub przewinienia dyscyplinarnego. Sprawca podlega teraz karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Taka sama kara czeka sprawcę, który tworzy fałszywe dowody w celu skierowania przeciwko innej osobie ścigania o przestępstwo. Kara od 3 miesięcy do lat 5 grozi teraz także za tzw. poplecznictwo, za które odpowiada ten, kto utrudnia lub udaremnia postępowanie karne, pomagając sprawcy przestępstwa uniknąć odpowiedzialności karnej, w szczególności ten, kto sprawcę ukrywa, tworzy fałszywe dowody czy zaciera ślady przestępstwa.

Zmiana katalogu kar oraz ich zaostrzenie

Jedną z większych zmian, która już się dokonała, jest zmiana treści art. 32. kodeksu karnego, który w niezmienionej formie obowiązywał od uchwalenia obecnego kodeksu karnego w 1997 r. Zlikwidowano osobną karę 25 lat pozbawienia wolności, jednocześnie podnosząc górną granicę kary pozbawienia wolności z 15 na 30 lat. Zdaniem autorów umożliwi to sędziom wymierzanie bardziej adekwatnych kar niż dotychczas. Wydłużony został okres przedawnienia karalności zbrodni zabójstwa z 30 do 40 lat, a z 25 do 30 lat przedłużono okres, po którym skazani na dożywocie mogą ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie.

Bezwzględne dożywotnie więzienie

Nowelizacja Kodeksu karnego w październiku 2023 r. wprowadziła możliwą karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia (tzw. bezwzględne dożywocie) i będzie to możliwe w wypadku:

• czynu popełnionego po wcześniejszym prawomocnym skazaniu za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym na dożywotnie pozbawienie wolności albo pozbawienie wolności na co najmniej 20 lat;
• gdy charakter i okoliczności czynu oraz postępowanie i charakter sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.

Ministerstwo Sprawiedliwości tak uzasadniło tę zmianę: ,,Sprawcy najcięższych zbrodni i recydywiści już nie będą mogli ubiegać się o zwolnienie warunkowe, aby dalej popełniać przestępstwa. Będą oni izolowani od reszty społeczeństwa”.

Odpowiedzialność karna nieletnich

Tu na wstępie warto dla przypomnienia przytoczyć najpierw bazowe regulacje:

• odpowiedzialność karną według polskiego prawa ponoszą co do zasady sprawcy, którzy popełnili czyny zabronione po ukończeniu 17. roku życia;
• w wyjątkowych przypadkach może odpowiadać karnie nieletni już po ukończeniu 15. roku życia – za pewne najcięższe przestępstwa (np. zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, zgwałcenie, zamach na życie prezydenta, rozbój). Może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Od 1 października 2023 r. odpowiadać karnie może nieletni już po ukończeniu 14. roku życia, jeśli dopuści się szczególnych postaci zabójstwa (m.in. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, w związku ze zgwałceniem, rozbojem, wzięciem zakładnika, użyciem materiałów wybuchowych, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie czy zabójstwo wielu osób). W przytoczonych sytuacjach 14-latek może odpowiadać karnie i otrzymać np. karę pozbawienia wolności.

Wyższy próg kwotowy dla kradzieży

Od 1 października 2023 r. wzrosła kwota, od której kradzież staje się przestępstwem, a przestaje być wykroczeniem – kradzież rzeczy o wartości nieprzekraczającej 800 zł jest teraz wykroczeniem (powyżej 800 zł jest to przestępstwo). Wcześniej ta granica wynosiła 500 zł. Taka sama zmiana objęła również np. zniszczenie mienia i paserstwo. Jest to o tyle istotne, że w przypadku wykroczenia stosujemy kary przewidziane w Kodeksie wykroczeń, które są zdecydowanie łagodniejsze od tych przewidzianych w Kodeksie karnym za przestępstwa. Zmiana ta wzbudziła wiele kontrowersji – tak argumentowało ją Ministerstwo Sprawiedliwości: „Podniesienie progu kwotowego, od którego zależy, czy dany czyn jest wykroczeniem bądź przestępstwem, nie oznacza bezkarności; kradzież pozostaje kradzieżą. Natomiast nie ma powodu, by wsadzać do więzienia za kradzież przysłowiowej kury”.

Nowe typy przestępstw

Zmiany w prawie karnym wprowadzają nowe typy przestępstw:

• przyjęcie zlecenia zabójstwa;
• uchylanie się od wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki;
• przygotowanie do zabójstwa.

Jakie zmiany w prawie karnym wkrótce wejdą w życie?

14 marca 2024 r. wejdą w życie przepisy, które w debacie publicznej powodują żywiołowe dyskusje, czyli tak zwany przepadek pojazdu, który będzie groził za prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu. W przypadku popełnienia przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, sąd będzie zobowiązany orzec przepadek pojazdu, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Pojazd straci również każdy sprawca wypadku, który miał we krwi więcej niż 1,0 promil. W przypadku recydywy (ponownego popełnienia przestępstwa) przepadek następuje niezależnie od stopnia nietrzeźwości.

A co jeśli pojazd nie stanowi własności sprawcy?

Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Za równowartość pojazdu uznaje się wartość określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego.

Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

O czym należy pamiętać w kontekście nowych regulacji?

Zmiany w prawie karnym obowiązują od dnia ich wejścia w życie, więc w większości przypadków jest to 1 października 2023 r. lub najprawdopodobniej będzie to 14 marca 2024 r. (przepadek pojazdu), a niektóre przepisy wejdą w życie jeszcze później. Nowych przepisów nie stosuje się w odniesieniu do sytuacji, które miały miejsce przed ich wejściem w życie, zgodnie z zasadą nieretroakcji prawa karnego – prawo nie działa wstecz. Zgodnie z Kodeksem karnym, jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Prawo karne to najostrzejsza broń w rękach aparatu państwa, dysponuje wszakże najsurowszymi sankcjami, dlatego w przypadku sprawy karnej warto skorzystać z pomocy profesjonalnego obrońcy, który podejmie się walki o naszą sprawiedliwość i wolność.

Zmiany w prawie karnym – podsumowanie

Nowe przepisy w znacznej części formalnie weszły już w życie, pozostałe wkrótce mają zacząć obowiązywać, natomiast wciąż pojawia się nad nimi sporo znaków zapytania. Po pierwsze, pojawia się pytanie o to, jak długo będą obowiązywały, bowiem spora część środowisk prawniczych podnosi, iż omawiane w niniejszym artykule zmiany w prawie karnym są niezgodne z Konstytucją RP (wskazuje się na potencjalną niekonstytucyjność w zakresie ich treści, a także sposobu procedowania prac legislacyjnych nad nimi). Ponadto należy pamiętać, iż zostały one wprowadzone za rządów i z inicjatywy Zjednoczonej Prawicy, przy sprzeciwie ówczesnej opozycji, a obecnie koalicji rządzącej. Na dodatek wiele z tych przepisów to nowe rozwiązania w polskim prawie karnym, więc dopiero czas pokaże, jak sądy będą te przepisy interpretować i jak będzie wyglądało ich funkcjonowanie w praktyce.

Jeśli interesują Cię zagadnienia związane z obowiązującym w Polsce prawem, zapraszamy do lektury innych artykułów na blogu naszej kancelarii. W razie potrzeby zapraszamy do zapoznania się z sylwetkami naszych specjalistów oraz do kontaktu:
+48 697 164 666