Jak i kiedy możemy się starać o ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Decyzja o ubezwłasnowolnieniu na pewno nie jest decyzją łatwą. Wiele osób odczuwa pewien wewnętrzny opór przed podjęciem takiego kroku w stosunku do bliskiej osoby. Dzięki postępowi medycyny możemy cieszyć się obecnością naszych seniorów dłużej, czasem jednak dochodzi do sytuacji, w której osoba starsza z powodu rozmaitych dolegliwości nie jest w stanie sama prowadzić swoich spraw i należycie o siebie zadbać. Warto pamiętać też o tym, że w wielu przypadkach decyzja, jaką jest ubezwłasnowolnienie osoby starszej, pozwoli nam odpowiednio zadbać o jak najlepszy interes bliskiej nam osoby, zarówno w sferze dokonywania czynności prawnych, jak również opieki i zaspokajania jej niezbędnych potrzeb.

Spis treści:

1. Czym jest ubezwłasnowolnienie osoby starszej?
2. Kiedy możemy wnioskować o ubezwłasnowolnienie osoby starszej?
3. Jakie są powody ubezwłasnowolnienia osoby starszej?
4. Czym się różni całkowite i częściowe ubezwłasnowolnienie?
5. Wnioski i dokumenty potrzebne do ubezwłasnowolnienia osoby starszej
6. Jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia osoby starszej?
7. Ile trwa i kosztuje ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Czym jest ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Ubezwłasnowolnienie to pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych dokonywane przez sąd. Może nastąpić z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, na skutek których osoba nie jest w stanie kierować swym postępowaniem i potrzebna jest ochrona jej interesów.

W przypadku osób starszych najczęściej dotyczy to przypadków zaburzeń związanych z chorobami wieku starczego, wskutek których osoba starsza nie jest w stanie należycie zadbać o swoje potrzeby i interesy.

Kiedy możemy wnioskować o ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

W przypadku stwierdzenia zaistnienia wymienionych wyżej przesłanek można rozpocząć starania o ubezwłasnowolnienie osoby starszej. Kto może złożyć taki wniosek? Sprawy dotyczące postępowania o ubezwłasnowolnienie osoby starszej reguluje Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r., z którego przepisów wynika, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: 

1. małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie; 
2. krewni osoby starszej w linii prostej oraz rodzeństwo; 
3. przedstawiciel ustawowy osoby starszej.

Jakie są powody ubezwłasnowolnienia osoby starszej?

Ubezwłasnowolnienie osoby starszej najczęściej wynika z chorób wieku starczego, na jakie narażeni są seniorzy, takich jak choroba Alzheimera, problemy z pamięcią, demencja, czy choroba Parkinsona. W celu troski o zabezpieczenie interesów osoby starszej uprawnione osoby mogą wystąpić do sądu o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe.

Czym się różnią całkowite i częściowe ubezwłasnowolnienie?

Osoba może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Zatem kluczowy dla orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym jest brak możliwości kierowania swoim postępowaniem przez osobę starszą, jeżeli natomiast stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw – sąd zadecyduje o ubezwłasnowolnieniu częściowym. 

Wnioski i dokumenty potrzebne do ubezwłasnowolnienia osoby starszej

Wniosek o ubezwłasnowolnienie osoby starszej powinien spełniać pewne wymogi formalne oraz zawierać uzasadnienie. Należy w nim wskazać m.in. następujące elementy:

• dane osoby, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy (imię, nazwisko, data urodzenia, miejsce obecnego pobytu, np. adres zamieszkania lub placówki);

• wskazanie, czy wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego, czy częściowego;
• uzasadnienie.

Kluczowym elementem takiego wniosku jest uzasadnienie, ponieważ nie dość, że od tego zależy powodzenie tej sprawy, to poza tym każdy, kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, naraża się na karę grzywny.

W uzasadnieniu należy uwzględnić między innymi takie informacje, jak:

• stopień pokrewieństwa wnioskodawcy i osoby starszej lub łączącą ich więź formalną;
• opis zachowania starszej osoby w życiu codziennym, w załatwianiu bieżących spraw, przedstawienie jej problemów i trudności;
• przedstawienie choroby uczestnika; niezwykle istotna w sprawie będzie również odpowiadająca opisowi dokumentacja medyczna;
• informacja dotycząca tego, czy osoba starsza, której wniosek dotyczy, jest w stanie stawić się osobiście w sądzie.

Jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia osoby starszej?

Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy wnieść do sądu okręgowego. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się z udziałem prokuratora. Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchanie jej przez wyznaczonego sędziego. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Ile trwa i kosztuje ubezwłasnowolnienie osoby starszej?

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie osoby starszej wiąże się z bardzo daleko idącymi konsekwencjami dla osoby, której sprawa dotyczy, pozbawiając ją lub ograniczając możliwość podejmowania ważnych decyzji w swoim życiu, dlatego nieodłącznym elementem sprawy o ubezwłasnowolnienie jest powołanie specjalistów, takich jak biegły psychiatra, psycholog czy neurolog, którzy posiadają odpowiednie kompetencje do zbadania z wykorzystaniem wiedzy medycznej zaistnienia przesłanek uzasadniających ubezwłasnowolnienie. Dodatkowo, jeśli pojawi się jakiś sprzeciw ze strony innych członków rodziny niż wnioskodawca, może to znacząco wydłużyć sprawę. Postępowania o ubezwłasnowolnienie to jedne z dłużej trwających spraw w postępowaniu cywilnym. Zazwyczaj trwają kilka miesięcy, ale w przypadku pojawienia się komplikacji, mogą trwać nawet i kilka lat. Koszty sprawy o ubezwłasnowolnienie to zazwyczaj kilkaset złotych, na co składa się:

• opłata sądowa od wniosku o ubezwłasnowolnienie w kwocie 100 zł;
• kilkaset złotych kosztów przeznaczonych na pracę biegłych z zakresu medycyny.

Poza tym należy uwzględnić wynagrodzenie za skorzystanie z pomocy prawnika.