O czym orzeka sąd na sprawie rozwodowej?

Sprawa rozwodowa to zazwyczaj bardzo skomplikowana, wielopłaszczyznowa przeprawa, która nie ogranicza się jedynie do rozstrzygnięcia przez sąd o samym rozwodzie, ale obejmuje także orzekanie o wielu innych, istotnych sprawach rodziny. Niniejszy artykuł stanowi omówienie niejako „w pigułce” zakresu spraw, jakie obejmuje orzekanie przy rozwodzie przez sąd.

Spis treści:

1. Orzekanie przy rozwodzie – co sąd obowiązkowo rozstrzyga?
2. Orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa
3. Orzekanie przy rozwodzie o winie małżonków
4. Alimenty
5. Orzeczenie przy rozwodzie o władzy rodzicielskiej

Orzekanie przy rozwodzie – co sąd obowiązkowo rozstrzyga?

W wyroku orzekającym rozwód sąd powinien uwzględnić z urzędu (tj. z własnej inicjatywy, bez potrzeby wnioskowania o to przez którąkolwiek ze stron) następujące rozstrzygnięcia:

1. o rozwiązaniu małżeństwa w zakresie rozkładu pożycia małżeńskiego (sąd w tym przypadku nie ustala daty zakończenia związku małżeńskiego, małżeństwo bowiem ustaje z chwilą uprawomocnienia się rozstrzygnięcia sądu o rozwodzie);
2. o winie małżonków w zakresie rozkładu pożycia małżeńskiego (wyjątek stanowią sytuacje, w których małżonkowie zgodnie wnieśli o zaniechanie orzekania o winie);
3. o obowiązku alimentacyjnym wobec wspólnych dzieci rozwodzących się małżonków;
4. o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi rozwodzących się małżonków;
5. o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania zajmowanego przez oboje małżonków w czasie ich wspólnego zamieszkiwania.

Poza powyższymi przypadkami sąd może w wyroku rozwodowym na żądanie którejś ze stron orzec o:

1. obowiązku alimentacyjnym między małżonkami po rozwodzie;
2. uprawnieniach do wspólnego mieszkania małżonków (w zakresie szerszym niż wyżej opisany może to polegać na przykład na podziale mieszkania, przyznaniu go jednemu z małżonków, lub nawet o eksmisji);
3. podziale majątku wspólnego małżonków (jeżeli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu).

Orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa

Orzekanie przy rozwodzie kojarzy się właśnie z rozwiązaniem małżeństwa, co jest istotą treści wyroku rozwodowego i wpływa na pozostałe rozstrzygnięcia. Sąd decyduje, że rozwiązuje małżeństwo, a samo małżeństwo przestaje istnieć z datą uprawomocnienia się wyroku sądu.

Orzekanie przy rozwodzie o winie małżonków

Sądowe orzekanie przy rozwodzie obejmuje obowiązek wypowiedzenia się co do winy jednego lub obojga małżonków albo stwierdzenia, że żaden z małżonków winy nie ponosi. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie – taki wniosek jest dla sądu wiążący. Co istotne, zgodny wniosek o nieorzekanie o winie nie jest równoznaczny z samą zgodą na rozwód, może bowiem był zgłoszony jako wniosek ewentualny na wypadek orzeczenia rozwodu (zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, 1 C 1930/53).

Kolejną istotną kwestią, jeśli chodzi o orzekanie o winie, poza znaczeniem moralnym dla małżonków, są istotne kwestie prawne dotyczące obowiązku alimentacyjnego. Ponadto, wina małżonka może wpłynąć na ustalenie nierównych udziałów przy podziale majątku wspólnego.

Sąd ma obowiązek pouczyć małżonków o skutkach złożenia wniosku o nieorzekanie o winie.

Alimenty

Podstawową funkcją obowiązku alimentacyjnego jest zabezpieczenie egzystencji osób uprawnionych. W przypadku zaś osób nie mogących się utrzymać własnymi silami (np. dzieci) rolą tego obowiązku jest także zabezpieczenie środków wychowania. Instytucja alimentacji ma więc zapewnić rodzinie środki materialne niezbędne do jej prawidłowego funkcjonowania.

Z urzędu sąd rozwodowy orzeka o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków ma obowiązek ponosić koszty utrzymania i wychowania wspólnego dziecka. W praktyce najczęściej orzekanie przy rozwodzie o alimentach przybiera formę zasądzenia od jednego z rodziców określonej kwoty oraz zobowiązania tego z rodziców, któremu powierza się wykonywanie władzy rodzicielskiej, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka oraz do osobistych starań o jego wychowanie.

Tylko w szczególnym przypadku, gdy bezpośrednia piecza nad osobą dziecka zostałaby powierzona innej osobie niż rodzice, sąd zasądziłby alimenty w określonej kwocie od każdego z rodziców.

Kiedy wygasa obowiązek alimentacyjny?

Warto przy okazji rozprawić się z powszechnym mitem – obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Nie ma określonego przez prawo wieku dziecka, do którego trwa obowiązek alimentacyjny. Nieprawdą jest powszechnie powielane stwierdzenie, że trwa do 25. czy 26. roku życia. Wszystko zależy od sytuacji naukowej dziecka czy możliwości zarobkowych. O zwolnieniu z alimentów rozstrzyga sąd.

Osobie niepłacącej alimentów grożą kary przewidziane przez kodeks karny: taka osoba podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Orzeczenie przy rozwodzie o władzy rodzicielskiej

Sąd w wyroku rozwodowym obowiązkowo rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, natomiast o kontaktach z dzieckiem orzeka sąd dopiero wtedy, gdy małżonkowie nie złożyli zgodnego wniosku o zaniechanie rozstrzygnięcia w tej sprawie.

Środki prawnej ingerencji sądu we władzę rodzicielską są następujące:

1. ograniczenie władzy rodzicielskiej (z powodu zagrożenia dobra dziecka, jeżeli rodzice żyją w rozłączeniu);
2. zawieszenie władzy rodzicielskiej (w przypadku przemijających przeszkód w sprawowaniu władzy rodzicielskiej, np. wypadku);
3. pozbawienie władzy rodzicielskiej – jest najbardziej surowym środkiem ingerencji we władzę rodzicielską. Sąd jest zobowiązany pozbawić władzy rodzicielskiej (jedno lub oboje rodziców), jeżeli:
   • władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. nieuleczalna choroba psychiczna rodzica czy umieszczenie rodzica w więzieniu na wiele lat);
   • rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej;
   • rażąco zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka;
   • rodzice w sposób trwały nie interesują się dzieckiem umieszczonym w rodzinie zastępczej lub domu dziecka.

W razie ustania przyczyny uzasadniającej pozbawienie władzy rodzicielskiej sąd może (nie ma jednak takiego obowiązku) przywrócić władzę rodzicielską. Poza wskazanymi przesłankami, sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej również wtedy, gdy pomimo udzielonej rodzicom pomocy nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, zwłaszcza gdy rodzice w sposób trwały nie interesują się dzieckiem.

Niezależnie od posiadanej władzy rodzicielskiej, każdy rodzic ma prawo do kontaktów z dzieckiem, o ile sąd dodatkowo nie orzekał w tej sprawie.

Władza rodzicielska ulega wygaśnięciu z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.

Niektóre z wyżej opisanych elementów treści wyroku orzekającego rozwód, w szczególności kwestie alimentów, będą szerzej opisywane w nachodzących artykułach, dlatego zachęcamy do obserwowania naszych social mediów i bloga kancelarii.